การปกครองสมัยอยุธยา

รูปแบบการปกครองสมัยอยุธยา

รูปแบบการปกครองสมัยอยุธยานั้นแบ่งได้ 3 ระยะตามลักษณะการปกครอง คือ การปกครองสมัยอยุธยาตอนต้น อยุธยาตอนกลาง อยุธยาตอนปลาย

การปกครองสมัยอยุธยาตอนต้น มีลักษณะดังนี้
การปกครองระยะนี้เริ่มเมื่อ (พ.ศ.1893-1991 )สมัยพระเจ้าอู่ทองถึงสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 แบ่งการปกครองได้ 2 ส่วน

ส่วนที่ 1) การปกครองส่วนกลาง การปกครองในเขตราชธานี และบริเวณโดยรอบราชธานีโดยได้จัดรูปแบบการปกครองแบบเขมร จัดหน่วยการปกครองเป็น 4 หน่วย แต่ละหน่วยมีเสนาบดีบริหารงาน ได้แก่ กรมเวียง (ดูแลในเขตเมืองหลวง) กรมวัง(ดูแลพระราชสำนักและพิจารณาคดี) กรมคลัง(ดูแลพระราชทรัพย์) กรมนา (จัดเก็บภาษีและจัดหาเสบียงสำหรับกองทัพ)
ส่วนที่ 2) การปกครองส่วนหัวเมือง แบ่งเป็น 4 ระดับ คือ

1. เมืองลูกหลวง หรือเมืองหน้าด่าน ตั้งอยู่รอบราชธานี 4 ทิศ เช่น ลพบุรี นครนายก พระประแดง สุพรรณบุรี ให้โอรสหรือพระราชวงศ์ชั้นสูงไปปกครอง
2. หัวเมืองชั้นใน อยู่ถัดจากเมืองลูกหลวงออกไป ได้แก่ พรหมบุรี สิงห์บุรี ปราจีนบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ตะนาวศรี ไชยา นครศรีธรรมราช ให้ขุนนางที่กษัตริย์แต่งตั้งไปปกครอง
3.หัวเมืองชั้นนอก หรือหัวเมืองพระยามหานครคือหัวเมืองขนาดใหญ่ห่างจากราชธานีผู้ปกครองสืบเชื้อสายมาจากเจ้าเมืองเดิมหรือตัวแทนที่ราชธานีส่งมาปกครอง
4. เมืองประเทศราช เป็นเมืองที่ยังได้ปกครองตนเองเพราะอยู่ไกลที่สุด มีความเป็นอิสระเหมือนเดิมแต่ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการตามกำหนดส่งกองทัพมาช่วยเวลาสงคราม เช่นสุโขทัย เขมร เป็นต้น


การปกครองสมัยอยุธยาตอนกลาง ( 1991-2231) มีลักษณะดังนี้
ช่วงเวลาทางการเมืองสมัยอยุธยาตอนกลางได้มีการปฏิรูปเปลี่ยนแปลงการปกครองให้เหมาะสมกับสภาพการณ์ ทางการเมือง โดยมีสถาบันกษัตริย์เป็นหลักในการปกครองแบ่งได้ 2 ช่วง

ช่วงที่ 1 เป็นช่วงสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงปรับปรุงการปกครองใหม่เนื่องจากปัจจัยหลายๆอย่างเช่น เศรษฐกิจ ควบคุมหัวเมืองได้ไม่ทั่วถึง และเมืองลูกหลวงหรือเมืองหน้าด่านมีอำนาจมากขึ้น และมักแย่งชิงบัลลังก์อยู่เนืองๆ ประกอบกับอาณาเขตที่กว้างขวางกว่าเดิมพระองค์ได้จัดการแยก ทหารและ พลเรือนออกจากกัน และจัดการรวมอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง ทำให้ราชธานีมีอำนาจมากขึ้น มีการควบคุมเข้มงวดมากขึ้น มีการปฏิรูปการปกครองแยกเป็น 2 ส่วน คือส่วนกลางและหัวเมือง
สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถแยกการปกครองส่วนกลางเป็น 2 ฝ่าย คือ ทหารและพลเรือน ทหาร มี สมุหกลาโหมดูแล ส่วนพลเรือนมี สมุหนายก ดูแล
สมุหนายก มีอัครมหาเสนาบดีตำแหน่ง สมุหนายก ดูแล ข้าราชการฝ่ายพลเรือนทั้งในราช
สมุหกลาโหม มีอัครมหาเสนาบดีตำแหน่ง

สมุหพระกลาโหมเป็นผู้ดูแลฝ่ายทหาร ทั้งในราชานีและหัวเมือง และยังได้ปรับปรุงจตุสดมภ์ภายใต้การดูแลของ สมุหนายก อัครมหาเสนาบดีผู้ดูแลปรับเปลี่ยนชื่อเป็น ออกญาโกษาธิบดี

การปฏิรูปส่วนหัวเมือง แยกเป็น 3 ส่วน

- หัวเมืองชั้นใน ยกเลิกหัวเมืองลูกหลวง จัดตั้งเป็นเมืองชั้นใน ทรงขุนนางไปครองเรียก ผู้รั้ง
-หัวเมืองชั้นนอก คือหัวเมืองประเทศราชเดิม ถูกผนวกเป็นส่วนหนึ่งของอยุธยาเรียกว่า เมืองพระยามหานคร จัดการปกครองใกล้ชิด เช่น พิษณุโลก นครศรีธรรมราช เป็นเมืองชั้นเอก โท และตรี
เมืองประเทศราช คือเมืองชาวต่างชาติที่ยอมอยู่ใต้อำนาจ เช่น ตะนาวศรี ทะวาย เขมร ให้เจ้านายพื้นเมืองเดิมปกครอง ส่งบรรณาการและกองทัพมาช่วยเวลาเกิดสงคราม
ช่วงที่ 2 ตรงกับสมัยพระเพทราชา ถ่วงดุลอำนาจทางทหารโดยให้สมุหกลาโหม และสมุหนายก ดูแลทั้งทหารและพลเรือน โดยแบ่ง หัวเมืองใต้ ให้สมุหกลาโหมดูแลหัวเมืองทางใต้และพลเรือน ส่วนพลเรือนและทหารฝ่ายเหนือให้ สมุหกลาโหมดูแล

การปกครองสมัยอยุธยาตอนปลาย ( ในช่วง 2231-2310) มีลักษณะดังนี้
พอถึงสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ครองราชย์ ทรงปรับเปลี่ยนอำนาจทางทหาร เพื่อถ่วงดุลมากขึ้นโดย ให้พระโกษาธิบดีหรือพระคลัง ดูแลทหารและพลเรือนทางใต้ แทนสมุหกลา-โหม ส่วนสมุหนายก ยังคงเหมือนเดิม การปรับปรุงเปลี่ยนแปลงการปกครองสมัยอยุธยาตั้งแต่ตอนต้นจนถึงตอนปลายนั้น กระทำเพื่อการรวมอำนาจสู่ศูนย์กลางให้มากที่สุด เพื่อถ่วงอำนาจ ระหว่างเจ้านาย และ ขุนนาง ไม่ให้เป็นภัยต่อพระมหากษัตริย์นั้นเอง

เข้าใจชัดแล้วใช่ไหมว่า ทำไมอยุธยาต้องปรับปรุงเปลี่ยนแปลงการปกครองค่อนข้างบ่อยเหตุผลก็เพื่อความมั่นคงของสถาบันกษัตริย์ที่เป็นหลักในการปกครองนั่นเอง

สรุป การปกครองสมัยอยุธยามีการปรับปรุงให้เหมาะสมกับสถานการณ์ทางการเมืองโดยมีจุดมุ่งหมายที่สำคัญคือพยายามรวมอำนาจการปกครองสู่ส่วนกลาง และควบคุมการปกครองหัวเมืองต่างๆให้มีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้น พร้อมกับพยายามจัดรูปแบบการปกครอง เพื่อถ่วงดุลอำนาจกับกลุ่มเจ้านายและขุนนาง ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการปกครอง ดังนั้น สมัยอาณาจักรอยุธยาจึงเกิดการแย่งชิงอำนายทางการเมืองระหว่างพระมหากษัตริย์ เจ้านาย และขุนนาง ตลอดจนสิ้นอยุธยา


แบบทดสอบเรื่องการปกครองสมัยอยุธยา


1. การปกครองสมัยอยุธยาแบ่งออกเป็นกี่สมัย

3 สมัย

4 สมัย

2 สมัย

5 สมัย


2. หัวเมืองชั้นใน ได้แก่เมืองใดบ้าง

พิษณุโลก กาญจนบุรี

ปราจีนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี

นครราชสีมา ตาก มหาสารคาม

สุพรรณบุรี ราชบุรี


3. รูปแบบการปกครองของอยุธยา ใช้เรื่องมาจนถึงรัชกาลที่เท่าไหร่

รัชกาลที่ 3

รัชกาลที่ 4

รัชกาลที่ 5

รัชกาลที่ 6


4. พ.ศ.ใดได้เกิดการจัดตั้งการเลือกตั้ง"ผู้ใหญ่บ้าน"

พ.ศ.2435

พ.ศ.2463

พ.ศ.2426

พ.ศ.2434


5. ฐานะและพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์ทรงเป็นอะไรกับประชาชน

กษัตริย์

ผู้ปกครอง

พ่อ

เจ้าชีวิต


6. กรุงศรีอยุธยาปกครองแบบใด

สมบูรณาญาสิทธิราช

จตุสดมภ์

เทวสิทธิ์

ไม่มีข้อถูก


7. กรุงศรีอยุธยา เคยเป็นเมื่องประเทศราชของใครมาก่อน

กรุงสุโขทัย

พม่า

มลายู

ขอม


8. ประเทศใดที่ตกเป็นเมืองขึ้นของอังกฤษ

เขมร

มลายู

พม่า

ถูกทุกข้อ


9. ในสมัยอยุธยาตอน เวียง ได้เปลี่ยนชื่อใหม่มาเป็นอะไร

ธรรมาธิกรณ์

นครบาล

เกษตราธิราช

โกษาธิบดี


10. การปกครองระบบระบบเทวสิทธิ์ถือการปกครองมาจากที่ใด

พม่าและขอม

ขอมและฮินดู

พม่าและมลายู

มลายูและฮินดู


11. เมืองไหนจัดว่าเป็นเมืองชั้นเอก ?

ปัตตานี

กำแพงเพชร

สุโขทัย

นครศรีธรรมราช


12. เมืองไหนจัดว่าเป็นเมืองชั้นโท ?

พิษณุโลก

กำแพงเพชร

สวรรคโลก

ถูกทั้งข้อ2และ3


13. ข้อใดเป็นหัวเมืองประเทศราช ?

สุโขทัย

ปัตตานี

สวรรคโลก

นครศรีธรรมราช


14. ารเปลี่ยนแปลงรูปแบบการปกครองบางส่วนในสมัยสมเด็จพระเพทราชามีอะไรบ้าง?

ยกเลิกการแยกความรับผิดชอบของอัครมหาเสนาบดีด้านงานพลเรือน และด้านงานทหาร

ให้สมุหพระกลาโหมรับผิดชอบทั้งด้านทหารและพลเรือน ปกครองหัวเมืองฝ่ายใต้ตั้งแต่เพชรบุรีลงไป

ให้สมุหนายกรับผิดชอบท้งด้านทหารและพลเรือน ปกครองหัวเมืองฝ่ายเหนือและดูแลจตุสดมภ์ในส่วนกลาง

ถูกทุกข้อ


15. เกษตรกรรมอยุธยาตั้งอยู่บริเวณใด ?

ริมชายหาด

ป่าสน

ที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา

ถูกทุกข้อ


16. ผลิตผลทางอุตสาหกรรมของอยุธยาส่วนใหญ่คืออะไร

อุตสาหกรรมในครัวเรือน

ผลิตเครื่องใช้ไม้สอยอย่าง ง่ายๆ

การเพาะปลูก

ถูกทั้งข้อ1และ2


17. จังหวัดใดที่เหมาะสมแก่การค้าระหว่างประเทศ ?

ชัยภูมิ

สงขลา

ปัตตานี

สุโขทัย


18. ชาติแรกที่เข้ามาติดต่อค้าขายกับอยุธยาราวพุทธศตวรรษที่ 21 คืออะไร ?

อังกฤษ

โปรตุเกส

สเปน

ฝรั่งเศส


19. สมัยที่อาณาจักรอยุธยามีความมั่นคงเป็นปึกแผ่นคือสมัยใด ?

พ.ศ. 1991 - 2231

พ.ศ. 1995 - 2244

พ.ศ. 1891 - 2431

พ.ศ. 1921 - 2331


20. สาเหตุที่ทำให้สมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถปฏิรูปการปกครองอาณาจักรอยุธยาคือ?

สืบเนื่องจากการที่อยุธยาได้ ขยายดินแดนออกไปกว้างขวาง

เกิดปัญหาเรื่องความมั่นคงของ อาณาจักร

ทรงต้องการปรับปรุง ระเบียบการปกครองที่มีมาแต่เดิม

ถูกทุกข้อ